آفرينش و محيط زيست

هدايت الهي انسان و عناصر محيط زيست عالم حيات و زندگي همچون كارواني است كه از جهان عدم به حركت درآمده است آغاز اين حركت از ناحيه آفريدگار شروع شده است و نخستين جرقه حيات از او پديد آمده و اين حركت تكاملي نيز به سوي او است بنآبراين عالم حيات در مسير بي‌انتهاي خود به سوي بي‌نهايت كه ذات پاك خداست پيش مي رود هرچند مخلوقات محدودند و محدود هرگز به بي‌نهايت نخواهد رسيد ولي مسير او به سوي تكامل نيز متوقف نمي‌گردد حتي پس از قيامت باز اين سير تكاملي ادامه خواهد يافت ( سوره طلاق كه به مساله تدبير عالم بزرگ و فرمان خداوند اشاره شده است. سوره طلاق آيه12 يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا « امر و فرمان او ميان آنها پيوسته نازل مي‌گردد» پيداست كه منظور از "امر" در اينجا همان فرمان تكوين خداوند در مورد تدبير اين عالم بزرگ است چرا كه او پيوسته با فرمان مخصوص خود آنها را در مسير منظمي هدايت و رهبري مي‌كند. سوره طه آيه 50 قَالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى«پروردگار ما كسي است كه به هر موجودي آنچه لازمه آفرينش او بوده است داده، و سپس او را در مراحل هستي رهبري و هدايت فرموده است» در اين سخن كوتاه به دو اصل اساسي از آفرينش و هستي اشاره شده است كه هريك دليل مستقل و روشني براي شناسايي پروردگار است. نخست اينكه خداوند به هر موجودي آنچه نياز داشته بخشيده است و اين مطلبي است كه اگر به گياهان، جانوران اعم از پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزيستان، ماهيان و انواع و اقسام حشرات و حتي اجزاي حيات ميكرو مثل باكتريها، تك سلولي، ميكرو ارگانيزم‌ها و ... دقت كنيم به خوبي قادر به درك هماهنگي كامل موجودات و فراهم بودن نيازشان پي خواهيد برد . دوم : عبارت «ثم هدي» بيانگر هدايت و رهبري موجودات در زير پوشش نظام آفرينش و قانونمندي هاي حسآب شده جهان هستي است . از اين رو ما در موجودات مختلف شاهد هستيم كه آنها هر كدام چگونه از نيروهايشان در ادامه مسيرحياتشان استفاده مي‌كنند، لانه مي سازند، توليد مثل مي‌كنند، فرزندان خود را پرورش مي‌دهند، خود را از چشم دشمنان پنهان مي‌سازند يا فرار مي‌كنند و يا در صورت لزوم به دفاع از خود و مبارزه با دشمن بر مي‌خيزند. بر اين اساس نفوذ فرمان‌هاي الهي در عالم آفرينش در قالب هدايت تكويني، هر موجودي را در مسير مشخص به ايفاي نقش سوق مي دهد، از اين رو، نوع بشر موجودي است كه تنها با هدايت تكويني به كمال و سعادت دست نمي‌يآبد و بايد از راه هدايت تشريعي و به وسيله قانون نيز هدايت شود به اين ترتيب ، از نظر خلقت و آفرينش، تكوين انسان را مجهز به عقل و استعداد ادراك، تعالي روح و نيروهاي لازم براي پيمودن اين صراط مستقيم كرده است و از سوي ديگر خداوند پيامبران را بايك وحي آسماني و تعليمات كافي و قوانين مورد نياز انسان فرستاده است، تا از نظر تشريع، براي انسان‌ها راه را از چاه مشخص نمايند و با انواع بيان‌ها او را تشويق به پيمودن صراط مستقيم كنند و او را از مسيرهاي انحرافي باز دارند. بنآبراين ارزش انسان در نظام هستي، خلقت عالم براي انسان، تسخير از طرف خداوند و تعيين مسير او، محدوده استفاده انسان از منابع و محيط زيست از نظر شرع و شريعت اخلاق و حفظ توازن نظام طبيعت تماماٌ تكاليفي است كه علاوه بر تكاليف عبادي، انسان اشرف مخلوقات در برآبر آن مسئول خواهد بود. نظام اخلاقي، در توازن محيط زيست يعني اخلاق محيط زيست، راه استفاده صحيح از طبيعت و كنترل مصرف را به ما نشان مي‌دهد. در جهان بيني اسلامي، اشرف بودن انسان تنها به واسطه لطف الهي، خلقت نيكو و روح خدايي و مقام خليفه الهي است. لذا خداوند او را واسطه اراده خود و محل تجلي اوامر خود در زمين و بلكه در جهان قرار داده است البته ارزش وجود انسان، به واسطه روح ملكوتي اوست كه با معنويت و فضائي معنوي قابل ارتقاء مي‌باشد و در سايه تقوي و عمل به دستورات الهي تعالي پيدا مي‌كند و در غير اين صورت (فساد و آن در محيط زيست طبيعي و اجتماعي) همين انسان در قران كريم بعنوان كالانعام بل هم اصل ناميده شده است. خلقت عالم به خاطر انسان در چرخه تكامل در مفاهيم اسلامي به خصوص آيات شريف قرآن خلقت موجودات تحت فرمان خدا براي خدمت و هدايت و تعالي و حيات معنوي و جسماني انسان معرفي شده است و اين انسان است كه با آن روح ملكوتي، توان رساندن همه را به ملكوت بي كران توحيدي دارد. از آنجا كه عالم موجودات، به جمادات و نباتات و حيوانات تقسيم مي‌شوند و تفكر در هركدام از آنها، در حركت و رشد انسان نقش به سزايي خواهد داشت ، دقت در آبعاد و انواع موجودات هستي و كارهاي شگفت آور و حالات آنها نشانگر شعور و ارتباط معنوي و تسبيح و تقديس خداي خود است سوره اسرا آيه 44 وَإِن مِّن شَيْءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدَهِ وَلَكِن لاَّ تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ نه تنها آسمان و زمين بلكه هيچ موجودي نيست، مگر اينكه تسبيح خداوند و حمد خدا مي‌كند ولي شما ( انسان) تسبيح آنها را درك نمي‌كنيد ماسميعيم و بصير و باهوشيم با شما نامحرمان ماخاموشيم رابطه انسان با محيط زيست ( اخلاق فردي و اجتماعي) با ساير موجودات قابل تامل است از نظر اسلام رابطه انسان و محيط زيست – يك رابطه الزامي نسبت به حفظ محيط زيست در اكوسيستمهاي مختلف مورد استفاده انسان است، از جنبه دستورات و تكاليف يك واجب ديني براي حفظ حق حيات ساير موجودات در عالم مي‌باشد، اخلاق در محيط زيست يعني رعايت مسائل زيست محيطي استفاده از نعمت‌هاي الهي بطور صحيح و جلوگيري از خسارت به منابع طبيعي ( كفران نعمت) ميباشد، لذا بايستي شيوه بهره مندي از مواهب الهي منطبق بر تعاليف و رهنمودهاي علمي و ديني باشد، طبق قانون الهي انسان اشرف مخلوقات و توان تسخير موجودات را دارد ولي متاسفانه به لحاظ ، زياده خواهي، اسراف (كفران نعمت) به خود اجازه ميدهد از اين توان سوء استفاده نموده و طبيعت را نابود كند نتايج تحقيقات جهاني نشان ميدهد كه دين ميتواند نقش حساسي در حل مشكلات زيست محيطي ، محيط زيست طبيعي و اجتماعي و حفظ حيات ساير موجودات را داشته باشد و نتيجه مهم اين تحقيقات اينگونه بيان شد: « رويكرد به تعاليم ديني تنها راهكار نهايي براي حفاظ محيط زيست جهان است »